Paszport energetyczny budynku: co i od kiedy?

1. Paszport energetyczny – o co chodzi i jak wpisuje się w EPBD

Paszport energetyczny budynku (ang. Building Renovation Passport) to nowy, wprowadzony w recast EPBD 2024/1275, narzędziowy dokument planistyczny dla pojedynczego obiektu, który przedstawia spersonalizowaną, krok-po-kroku ścieżkę głębokiej renowacji prowadzącej do znaczącej poprawy efektywności energetycznej i/lub poziomu „zeroemisyjności” w cyklu kilku etapów. W przeciwieństwie do klasycznego świadectwa charakterystyki energetycznej (EPC), które jest migawką bieżącej klasy energetycznej i zużycia, paszport patrzy w przyszłość: wskazuje kolejność interwencji (np. docieplenie ścian i dachu, wymiana stolarki, modernizacja źródła ciepła i wentylacji, integracja OZE), ich spodziewany wpływ na wskaźniki EP/UE, emisję i rachunki, a także ryzyka techniczne (np. kondensacja międzywarstwowa po dołożeniu izolacji) oraz wymagane audyty towarzyszące. Na poziomie UE paszport jest osadzony w architekturze zarządzania zasobem: od narodowych planów renowacji budynków (NBRP), przez krajowe bazy danych, po EPC i wskaźnik gotowości „smart” (SRI). Wdrożenie dyrektywy następuje etapami: recast EPBD wszedł w życie 28 maja 2024 r., a transpozycja do prawa krajowego musi nastąpić do 29 maja 2026 r.; dodatkowo ustanowiono kamienie milowe Zero-Emission Buildings (ZEB) – od 1.01.2028 r. dla nowych budynków władz publicznych i od 1.01.2030 r. dla wszystkich nowych budynków. W tle jest również wycofanie wsparcia dla samodzielnych kotłów na paliwa kopalne od 2025 r. i horyzont fazy „phase-out” do 2040 r. – co spina logikę modernizacji przegród i instalacji z wyborem nisko-/zeroemisyjnych źródeł ciepła. Dla inwestorów oznacza to, że paszport stanie się praktycznym „planem inwestycyjnym” ułatwiającym uzyskanie finansowania, racjonalizację etapów i uniknięcie tzw. „lock-in” (modernizacji blokujących późniejsze, ambitniejsze kroki).

2. Paszport a EPC: różne role, jeden ekosystem danych

Świadectwo charakterystyki energetycznej (EPC) klasyfikuje budynek w skali i przedstawia obecne parametry (m.in. energię pierwotną, użytkową, końcową) oraz zalecenia, ale nie narzuca kolejności i etapowania prac ani nie stanowi harmonogramu inwestycyjnego. Paszport jest natomiast mapą drogową głębokiej renowacji z horyzontem kilku lat i etapami tak ułożonymi, by maksymalizować efekt energetyczny i ekonomiczny, uwzględniając kolejność logiczną (np. najpierw powłoka budynku i szczelność, potem źródło ciepła i systemy dystrybucji, a na końcu OZE). Recast EPBD tworzy wspólne ramy danych dla tych instrumentów: państwa członkowskie mają zbudować krajową bazę danych o zasobach (zasilaną m.in. danymi z EPC, przeglądów HVAC, SRI), a paszporty mają korzystać z tych danych i je wzbogacać. Z praktycznego punktu widzenia oznacza to uporządkowanie informacji o obiekcie (wiek i typ przegród, mostki termiczne, sprawność systemów, taryfy i profil zużycia), powiązanie wskaźników EP/CO₂ z kosztami i finansowaniem oraz spełnienie wymogów raportowych banków i programów wsparcia. W wielu krajach UE (i w zaleceniach eksperckich) podkreśla się, że paszport powinien przedstawiać również „wariant bez żalu” (ang. no-regret measures), ostrzec przed „pułapkami renowacyjnymi” (np. docieplenie bez kontroli wilgoci) oraz wskazać progi, od których migracja do standardu ZEB staje się racjonalna. Formalnie, system paszportów ma być uruchomiony w każdym państwie do 29.05.2026 r. w oparciu o ramy art. 12 EPBD i załączniki wspólnego formatu; część państw prowadzi już konsultacje i pilotaże, co ułatwia adaptację dobrych praktyk.

3. Kto i kiedy będzie potrzebował paszportu w Polsce – zastosowania praktyczne

Choć szczegóły krajowych wymogów zostaną doprecyzowane w akcie transponującym, już dziś można wskazać typowe scenariusze, w których paszport będzie narzędziem „pierwszego wyboru”. Po pierwsze, głębokie renowacje budynków mieszkalnych jednorodzinnych i wielorodzinnych oraz budynków użyteczności publicznej – wszędzie tam, gdzie zakłada się osiągnięcie znacznej redukcji energii pierwotnej i emisji lub przejście na źródła bezemisyjne. Po drugie, wnioski o finansowanie (bankowe, preferencyjne, dotacyjne): sektor finansowy oczekuje standaryzacji danych technicznych i mierzalnych rezultatów; paszport z kosztorysami etapów, wskaźnikami i ryzykami technicznymi stanowi idealny „załącznik merytoryczny”. Po trzecie, budynki publiczne i zasoby komunalne, gdzie paszport pomoże zaplanować portfel inwestycji tak, by trafić w kamienie milowe EPBD (np. ZEB dla nowych obiektów od 2028 r.) i krajowe wskaźniki NBRP. Po czwarte, sprzedaż/najem: choć EPC pozostanie dokumentem obowiązkowym, rosnąca świadomość i wymagania najemców/inwestorów (zwłaszcza instytucjonalnych) mogą sprawić, że posiadanie paszportu zwiększy transparentność ryzyka CAPEX/OPEX i poprawi wycenę. Po piąte, wspólnoty/spółdzielnie: paszport porządkuje etapowanie (np. najpierw powłoka i stolarka, potem źródło i PV), co zmniejsza ryzyko „rozminowania” efektów przez działania ad hoc. Na poziomie UE funkcjonują już wytyczne i „one-stop-shops” dla doradztwa renowacyjnego; w polskich realiach mechanizmy te będą powiązane z krajowym planem renowacji i modernizacją metodyki EPC planowaną około 2026 r. Warto śledzić konsultacje publiczne i drafty rozporządzeń, bo to tam zapadną decyzje, czy i kiedy paszport będzie wymogiem formalnym w określonych procedurach (np. przy ubieganiu się o wsparcie) czy dobrowolnym standardem rynkowym, który po prostu ułatwia życie inwestorowi.

4. Jak będzie wyglądał paszport w praktyce: zakres danych, audyt, etapowanie

Paszport powinien zawierać profil budynku (lokalizacja, rok budowy, system konstrukcyjny, powierzchnie przegród, parametry stolarki, izolacyjność obecna i docelowa), diagnozę instalacji (źródło ciepła/chłodu, dystrybucja, wentylacja, automatyka), profil zużycia (krzywe dobowo-sezonowe, taryfy), potencjał OZE i magazynowania, analizę mostków i wilgotności oraz scenariusze etapowe z uzasadnieniem technicznym, kosztami i efektem energetyczno-emisyjnym na każdy etap. W zaleceniach wdrożeniowych EPBD kładzie się nacisk na „staged deep renovation”, czyli taką sekwencję kroków, by każdy kolejny etap nie niweczył poprzedniego (np. najpierw ograniczenie strat ciepła, dopiero potem źródło; najpierw szczelność i odzysk ciepła, dopiero potem PV dla zbilansowania zużycia elektrycznego). Rekomendowane jest także przedstawienie wariantów (np. standard docelowy „B/ZEB ready” vs. „A/ZEB”) oraz analizy wrażliwości na ceny energii i stopy dyskontowe. Warstwą horyzontalną jest spójność z krajową bazą danych (EPBD wymaga, by państwa zebrały i udostępniały dane o zasobie budowlanym, w tym EPC, przeglądy HVAC, SRI; paszport ma korzystać z tych źródeł i je uzupełniać). Wreszcie, w części prawno-proceduralnej należy opisać wymagane pozwolenia/zgłoszenia, koordynację ppoż. i BHP, a także ryzyka wykonawcze. Dla inwestora to „projekt inwestycji” w pigułce, który można włożyć do wniosku finansowego albo do planu wieloletniego wspólnoty. W Polsce spodziewane jest ujednolicenie skali EPC (A–G) i aktualizacja metodyki na początku 2026 r., co ułatwi spójność danych pomiędzy EPC a paszportem.

5. Polska ścieżka: terminy, instytucje, wpływ na rynek wykonawczy

Wdrożenie paszportów w Polsce będzie elementem transpozycji EPBD do 29.05.2026 r. oraz aktów wykonawczych (metodyka, format danych, integracja z EPC i krajową bazą). Po stronie administracji za implementację EPBD odpowiada Ministerstwo Rozwoju i Technologii we współpracy z Instytutem Techniki Budowlanej, a polityczne ramy energetyczne i finansowe koordynuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska wraz z aktualizowanym Krajowym Planem na rzecz Energii i Klimatu (NECP) i krajowym Planem Renowacji Budynków (NBRP). Dla rynku oznacza to wzrost popytu na audytorów, projektantów i generalnych wykonawców renowacji głębokich, jak również komplementarny wzrost popytu na rozwiązania obudowy (systemy ETICS, izolacje dachów, stolarka o niskim Uw), systemy HVAC o wysokiej sprawności (pompy ciepła, rekuperacja z odzyskiem wilgoci), automatykę i OZE. W średnim horyzoncie firmy, które nauczą się „paszportyzować” inwestycje (tj. spinać audyt, etapowanie, kosztorys i finansowanie), zyskają przewagę konkurencyjną w przetargach i projektach ESCO. Z perspektywy właścicieli zasobów publicznych szczególnie istotna jest data 2028 r. dla nowych budynków publicznych (ZEB), a dla deweloperów – 2030 r. dla nowych obiektów prywatnych; to wymusi inne priorytety projektowe i budżetowe już dziś. Równolegle UE wskazuje kurs odcinania dotacji dla samodzielnych kotłów kopalnych od 2025 r. i dekarbonizacji ogrzewania do 2040 r., co w praktyce ustawia parametry docelowe dla źródeł ciepła po renowacji. Warto monitorować krajowe konsultacje i projekty rozporządzeń w 2025–2026 r., bo tam pojawią się odpowiedzi na praktyczne pytania: czy paszport będzie obowiązkowy w określonych procedurach dotacyjnych, jaki będzie minimalny zakres audytu, jakie kwalifikacje będą wymagane od autorów paszportu oraz jak będzie wyglądała integracja z platformami danych państwa.